Praca z gazami przechowywanymi w butlach pod ciśnieniem jest bardzo powszechna w przemyśle. Jednocześnie obarczona jest dużym ryzykiem i niebezpieczeństwem. W związku z tym przechowywanie gazów jest objęte szczegółowymi przepisami BHP i normami. Poznaj podstawowe oznaczenia butli gazowych.
Butle pod ciśnieniem – co to jest i jak się je dzieli?
Oznaczenia butli gazowych za pomocą kodu lub kolorystyki podlega specjalnym normom. Mają one na celu ograniczenie ryzyka występowania pomyłek i niebezpiecznych sytuacji. W butlach znajdują się gazy o różnych właściwościach, w tym wybuchowych, łatwopalnych, a nawet toksycznych. Ponadto w pojemnikach znajduje się gaz sprężony, co dodatkowo zwiększa skalę niebezpieczeństwa.
Butle techniczne służą do przechowywania gazów wykorzystywanych głównie w pracach spawalniczych. Stosowane są w wielu dziedzinach przemysłu i do różnego rodzaju prac. Za pojemniki pod ciśnieniem określa się butle, które się są umieszczone w naczyniu pod ciśnieniem 200 kPa lub większym. Mogą być w postaci gazowej, ciekłej lub ciekłej chłodzonej.
Biorąc pod uwagę stan skupienia i ciśnienie, butle z gazami dzieli się na następujące rodzaje:
- Gaz sprężony – gaz całkowicie w stanie gazowym w temperaturze -50°C. Do tej grupy zalicza się też wszystkie gazy zmieniające stan skupienia na ciekły w temperaturze niższej niż -50°C.
- Gaz skroplony – gaz częściowo w stanie ciekłym w temperaturach powyżej -50°C. Rozróżnia się gazy skroplone pod wysokim ciśnieniem (temperatura zmiany stanu skupienia pomiędzy -50°C i +65°C) i pod niskim (temp. powyżej +65°C).
- Gaz skroplony schłodzony – gaz jest częściowo w stanie ciekłym z powodu obniżenia temperatury w czasie pakowania.
- Gaz rozpuszczony – gaz jest rozpuszczony w rozpuszczalniku w fazie ciekłej.
Oznaczenia butli gazowych pod ciśnieniem – normy i przepisy
Wszelkie rodzaje oznakowania i zasady obowiązujące przy malowaniu butli określa europejska norma EN 1089-3:2011: Butle do gazów — Znakowanie butli — Część 3: Kod barwny. W niej znajdują się informacje dotyczące rodzajów butli i stosowanego kodu barwnego. Ta norma dotyczy wszystkich gazów technicznych stosowanych w różnych dziedzinach. Określa butle do gazów technicznych, medycznych, a także mieszanin gazów do oddychania. Norma nie obejmuje gazów ropopochodnych, takich jak LPG, a także gazów chłodzących i gaśnic przenośnych.
Jaki kolor mają butle z acetylenem, tlenem i helem?
Oznakowania butli dotyczą dwóch obszarów: czaszy i korpusu. Bardzo często zbiornik ma inny kolor na górnej części prowadzącej do zaworu, a inny w pozostałej części cylindrycznej. Z czego wynikają różnice?
Kolor czaszy butli określa podstawowe właściwości gazu i takie oznaczenie ma każda butla gazu technicznego. Najczęściej spotykane są następujące kolory:
- czerwony oznacza gazy łatwopalne;
- jasnozielony to gazy duszące (obojętne);
- żółty to gazy toksyczne i/lub korozyjne;
- jasnoniebieski oznacza zawartość gazów utleniających.
Taki system oznaczeń pozwala na łatwiejsze określenie, na jaki użytek jest przewidziana dna mieszanina. W znaczny sposób ogranicza ryzyko pomyłki i sprawia, że praca z gazami staje się bezpieczniejsza.
Z kolei sama butla może mieć kolor dowolny. Wśród producentów ustalono jednak, że jej barwa będzie szara. W szczególnych przypadkach kod koloru wskazuje jednak na zawartość butli, czyli rodzaj przechowywanego gazu. Jak to wygląda identyfikacja butli gazowych w praktyce, można zobaczyć w tabeli:
Rodzaj gazu lub mieszaniny | Kolor butli | Kolor czaszy butli |
Tlen techniczny | Niebieski | Biały |
Hel | Szary | Brązowy |
Acetylen | Kasztanowy | Kasztanowy |
Wodór, mieszaniny z wodorem, metan | Szary | Czerwony |
Argon | Szary | Ciemnozielony |
Powietrze, mieszaniny gazów obojętnych | Szary | Jasnozielony |
Dwutlenek węgla | Szary | Szary |
Azot | Szary | Czarny |
Mieszanina ≥ 23% tlenu + gaz obojętny | Szary | Jasnoniebieski |
Amoniak, chlor, chlorowodór | Szary | Żółty |
Inne oznaczenia butli gazowych
Kolorystyka butli to tylko jeden ze sposobów na oznaczanie butli pod kątem jej zawartości. Nie jest jednak jedyny, a pierwszeństwo przed nim ma etykieta. To właśnie na niej powinny znajdować się informacje dotyczące składu chemicznego mieszaniny, a także nazwy handlowej. Etykieta butli zawiera też oznakowania ADR, pozwalające na szybką ocenę zagrożenia, jakie może stanowić dana mieszanka.
Kod kolorystyczny dotyczy butli wykorzystywanych w przemyśle, medycynie i innych dziedzinach. Określone kolory ułatwiają ocenę zagrożenia w przypadku pożaru lub innego wypadku losowego. Nie są jednak jedynym sposobem na znakowanie mieszanin gazów w czasie ich użytkowania i magazynowania.